Streep door het landschap

Een streep door het landschap, dat was Vriezenveen tot in de jaren 50 van de vorige eeuw.

Een streep op de kaart van Oost naar West, 6 km lang, met boerderijen schuin op de weg gebouwd. De grond bij die boerderijen was door overerving steeds verder opgedeeld tot smalle lange stroken, van elkaar gescheiden door houtwallen, bomen en slootjes, ook bekend als het slagenlandschap.

Sommige oudere inwoners van Vriezenveen denken met weemoed terug aan dit romantische landschap. Maar het moest efficiënter en zo ontstond de ruilverkaveling en ging een van de karakteristieke landschappen in Twente verloren.

De ruilverkaveling startte in 1955, nadat er in het jaar ervoor een stemming onder grondeigenaren was gehouden en de overgrote meerderheid voor ruilverkaveling stemde. Elders in Twente waren de boeren minder enthousiast over een voorgenomen ruilverkaveling. In Tubbergen bijvoorbeeld is de ruilverkaveling gecancelled nadat boze boeren in 1971 het gemeentehuis met strondkarren hadden bewerkt.

De totale verkavelde oppervlakte in Vriezenveen bedroeg zo’n 4400 hectare en werd uitgevoerd door een groot aantal bedrijven onder regie van de Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij te Arnhem. Het was de eerste grote ruilverkaveling na de Tweede Wereldoorlog. Draglines en bulldozers, die de grote diepploegen trokken, voerden het karwei uit en het werk nam vele jaren in beslag. Ter herinnering stond er jarenlang een van de gebruikte diepploegen als monument in het centrum van Vriezenveen, eerst aan het Manitobaplein, later voor de bibliotheek aan de Jonkerlaan. Eigenlijk schande dat die ploeg is verbannen naar een uithoek, nl. naar de Fayersheide.

De eerste nieuwe boerderij, die in 1957 in gebruik werd genomen, was van de familie Hoff, die van het Oosteinde verhuisde naar de Dalweg. Medio 1961 was een grote groep van rond de 60 boerderijen uit de dorpsstraat verdwenen. Later volgden er nog incidentele verplaatsingen. De oude boerderijen aan de dorpsstraat verloren hun bestemming en werden vooral woonboerderijen. Het karakter van het dorp veranderde hierdoor in sterke mate: melkbussen en mestkarren verdwenen uit het straatbeeld.

Latere uitbreidingen zoals de Elzenhoek, de Westerbouwlanden, en de Weemelanden maakten Vriezenveen als streep steeds minder herkenbaar.

Gelukkig bestaat er in het centrum van Vriezenveen aan deze historische ruilverkaveling nog een blijvende herinnering die bijna niemand kent, en dat is de symboliek in de bestrating van het Tilanusplein. In het centrum de smalle stroken die het vroegere slagenlandschap symboliseren met schuin daardoor de dorpsstraat. Daaromheen de grote rechthoeken die het resultaat na de verkaveling voorstellen.

In de maand van de wederopbouw, in november, zal het Historisch Museum Vriezenveen met tentoonstellingen, films, een lezing, en een excursie naar Fayersheide extra aandacht aan de ruilverkaveling geven.